ગુજરાત પરિચય | ગુજરાત વિશે માહિતી ગુજરાતીમાં
અહીં ગુજરાત વિશે માહિતી ગુજરાતી ભાષામાં આપવામાં આવી છે. આ જાણકારી તમામ ગુજરાતીઓ એ એકવાર વાંચવી જોઈએ જેથી આપણે આપણાં ગુજરાતના ગૌરવભર્યા વારસાથી પરિચિત થશુ અને તેનું ગૌરવ લઈ શકીશું.
ગુજરાત વિશે માહિતી ગુજરાતીમાં
આ લેખમાં ગુજરાત ની જાણકારી આપવામાં આવી છે. જેમાં ગુજરાતનું પ્રાચીન નામ, ગુજરાતની ભૌગોલિક માહિતી, ગુજરાતનું સ્થાન સીમા અને વિસ્તાર, ગુજરાતનો દરિયા કિનારો, ગુજરાતમાં શિલ્પકળા, ગુજરાતી સંગીત અને તેનો ઇતિહાસ અને ગુજરાતી ખાનપાન વિશે ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
ગુજરાતનું પ્રાચીન નામ
પ્રાચીન મધ્યકાલીન ઐતિહાસિકકાળમાં ઉત્તર ગુજરાત અને મધ્ય ગુજરાતના પ્રદેશને “આનર્ત” તરીકે ઓળખવામાં આવતો હતો. ક્ષત્રપકાળમાં “આનર્ત” શબ્દ માત્ર ઉત્તર ગુજરાતનાં વિસ્તારો માટે જ પ્રયોજાતો હતો. ‘ગુજરાત’ નામનો સૌપ્રથમ ઉલ્લેખ ઇ.સ 1233માં લખાયેલા “આબુરાસ” માં મળે છે. 15મી સદીમાં રચાયેલા “કાન્હડદે પ્રબંધ” માં પણ ‘ગુજરાત’ નામનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.
ગુજરાતની ભૌગોલિક માહિતી
ગુજરાત ઉત્તર-પૂર્વ ગોળાર્ધમાં એશિયા ખંડની દક્ષિણે અને ભારત દેશની પશ્ચિમમાં અરબ સાગરના કિનારે આવેલું રાજય છે. ગુજરાતનું સ્થાન 20°6 થી 24°7 ઉત્તર અક્ષાંશ અને 68°10 થી 74°28 પૂર્વ રેખાંશ વચ્ચે આવેલું છે. કર્કવૃત (23.5° ઉત્તર અક્ષાંસ) અને વિષુવવૃત (0° અક્ષાંશ) વચ્ચેનો ભાગ ઉષ્ણકટિબંધમાં આવે છે. આમ, ગુજરાતનો મોટા ભાગનો વિસ્તાર ઉષ્ણકટિબંધમાં આવેલો છે જ્યારે થોડો વિસ્તાર સમશીતોષ્ણ કટિબંધમાં આવેલો છે. ઇ.સ 1956માં બૃહદ મુંબઈ રાજ્યમાંથી ગુજરાતની સ્થાપના 1 મે 1960ના રોજ થઈ હતી.
ગુજરાતનું સ્થાન સીમા અને વિસ્તાર
ગુજરાત કુલ 1,96,024 ચો. કી.મી (75,686 ચો. માઈલ) ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. ગુજરાત ભારતના કુલ વિસ્તાર (32,87,263 ચો. કી.મી) ના 5.96% (અંદાજે 6%) વિસ્તાર ધરાવે છે. ગુજરાતની ઉત્તરથી દક્ષિણની લંબાઇ 590 કી.મી છે જ્યારે પૂર્વ થી પશ્ચિમ પહોળાઈ 500 કી.મી છે. વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ ગુજરાતનો સૌથી મોટો જિલ્લો કચ્છ (45,652 ચો.કિ.મી.) અને સૌથી નાનો જિલ્લો ડાંગ (1700 ચો.કી.મી.) છે. વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ ગુજરાત ભારતનું સૌથી મોટું 5માં નંબરનું રાજય બન્યું છે. (રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તરપ્રદેશ, ગુજરાત)
ગુજરાતનો દરિયા કિનારો
ગુજરાતએ ભારતનો સૌથી લાંબો દરિયા કિનારો ધરાવતું રાજય છે જેની લંબાઇ 1600 કી.મી (990 માઈલ) છે. ગુજરાત ભારતનો લગભગ 28% જેટલો દરિયાકિનારો ધરાવે છે. વર્તમાનમાં ગુજરાતનાં કુલ 15 જિલ્લાઓ દરિયાકિનારો ધરાવે છે. જેમાં સૌથી લાંબો દરિયા કિનારો કચ્છ જિલ્લો ધરાવે છે. ગુજરાતના દરિયા કિનારે બે અખાત (કચ્છનો અખાત અને ખંભાતનો અખાત) આવેલા છે. જેથી ગુજરાતનો દરિયાકિનારો લાંબો બને છે. ગુજરાતમાં નાના-મોટા કુલ 42 બંદરો આવેલા છે. જેમાં કંડલા આંતરરાષ્ટ્રીય મહાબંદર હોવાથી તેનો વહીવટ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા કરવામાં આવે છે.
ગુજરાતમાં શિલ્પકળા
ગુજરાતમાં શિલ્પકળાની શરૂઆત આદ્ય ઐતિહાસિક કાળથી જ થઈ છે. તે સમયનું મહત્વનું કેન્દ્ર લોથલ હતું. લોથલમાંથી પકવેલી માટીની મૂર્તિઓ મળી આવી છે. તેમાં માનવમૂર્તિઓ સિવાય માનવ-પશુની મિશ્ર આકૃતિઓ પણ જોવા મળે છે. ખેડબ્રહ્માથી પ્રાપ્ત એકમુખી લિંગ, શામળાજી પાસે નાગધરામાંથી મળેલ ભારવાહકનું ધાતુશિલ્પ વગેરે ગુજરાતમાં ક્ષત્રપકાળ દરમિયાન વિકસેલ શિલ્પકળાની ઝાંખી કરાવે છે. મૈત્રક અને અનુ મૈત્રક કાળના શિલ્પોમાં માતા અને બાળક (કોટયર્ક), પાર્વતી અને નૃત્ય કરતાં ગણપતિ (ટીંડોઇ), નંદીને અડીને ઉભેળ શિવ-પાર્વતી (કારવણ) નો સમાવેશ થાય છે. સોલંકી કાળમાં ‘મારૂ ગુર્જર શૈલી’ માં શિલ્પકળા વિકસી. તેમાં મુખ્યત્વે હિન્દુ અને જૈન ધર્મને લગતા શિલ્પાવશેષો મળે છે. હિન્દુ શિલ્પોમાં શૈવ અને વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના શિલ્પો, સૂર્યપુજા અને શક્તિપુજાના શિલ્પો એક જ સ્થાને સાથે-સાથે જોવા મળે છે. મોઢેરાના સૂર્યમંદિરમાં સૂર્યની બાર મુર્તિ, અષ્ટ દિકપાલ, દિકપાલિકાઓનાં શિલ્પ છે. પાટણની રાણકી વાવમાં મહિશાસૂર મર્દીનીની કલાત્મક મુર્તિ સ્થાપિત છે.
ગુજરાતી સંગીત અને તેનો ઇતિહાસ
ગુજરાતમાં સંગીતકળા છેક પૌરાણિક યુગથી અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એમાં ભગવાન શ્રીક્રુષ્ણનો ફાળો અમૂલ્ય છે. વલ્લભીકાળ, ચાવડા વંશ, સોલંકી-વાઘેલા વંશ વગેરેના સમયમાં સંગીતને જુદી જુદી રોતે પ્રોત્સાહન મળતું રહ્યું છે. આ સમય દરમિયાન ‘સંગીત સુધારણા’ નામનો ગ્રંથ રચાયો હતો. ગુજરાતમાં સલ્તનત કાળમાં બહાદુર શાહનો સમયગાળો સંગીત માટે મહત્વપૂર્ણ સાબિત થયો હતો. ઇ.સ 1921માં નારાયણ ખરેએ અમદાવાદમાં ‘ગાંધર્વ વિદ્યાલય’ ની સ્થાપના કરી હતી. ગુજરાતના લોકસંગીતમાં સારંગ રાગ મુખ્ય હોવાનું મનાય છે. ગુજરાતી સંગીતમાં માર્ગી અથવા ગાંધર્વ ગાન પ્રાચીન સમયથી જાણીતા છે.
ગુજરાતી ખાનપાન
ગુજરતીઓ ખાણીપીણીના બહુ શોખીન છે. ગુજરાતીઓનો આ સ્વભાવ તેમના આતિથ્ય સત્કારમાં પણ જોવા મળે છે. ગુજરાતીના ઘર આંગણે આવેલ વ્યક્તિ ક્યારેય ભૂખ્યા પેરે પાછી ફરતી નથી. ગુજરાતનો દરકે પ્રદેશ તેની આગવી ભોજનશૈલી અને વાનગી માટે ઓળખાય છે. જેમાં ઘોઘાના ગાંઠિયા, સુરતની ઘારી, ભાવનગરના પેંડા, પાટણના દેવડાં, પોરબંદરની ખાજલી, કચ્છના અડદિયા પાક, ખંભાતનું હલવાસન, ડાકોરના ગોટા વગેરે પ્રખ્યાત છે.
જીવનમાં ઉપયોગી સ્વામી વિવેકાનંદના સોનેરી સુવિચાર વાંચવા અહીં ક્લિક કરો
ગુજરાતીઓના ભોજનમાં ઋતુઓ પ્રમાણે શાકભાજીની ઉપલબ્ધતા અને ઠંડી ગરમી જેવી આબોહવા મુજબ ફેરફાર જોવા મળે છે. ઉપરાંત તહેવારો અને ઉત્સવો સમયે પ્રસંગને અનુરૂપ વાનગી-મીઠાઇ બનાવવામાં આવે છે. જેમ કે અખાત્રીજ પર લાપસી, દિવાળી પર મોહનથાળ, નાગપાંચમ પર તલવટ, ભાદરવામાં શ્રાદ્ધપર્વમાં દૂધ પાક વગેરે. ગુજરાતીઓનાં ખમણ-ઢોકળા, ખાંડવી, ફાફડા-જલેબી, ખાખરા, થેપલા જેવા નાસ્તા તો વિદેશોમાં પણ વખણાય છે. ગુજરાતીઓનું મુખ્ય ભોજન એટેલે ‘ગુજરાતી થાળી’. જેમાં મુખ્ય ભોજનની સાથે અથાણાં, છાશ, ફરસાણ વેગેરેને સ્થાન હોય છે. ગુજરાતી સમાજમાં ભોજન બાદ મુખવાસ લેવાનો રિવાજ છે. મહેમાનોને મુખવાસમાં સોપારી, તલ, વરિયાળી, ઇલાયસી, લવિંગ પાન વગેરે આપવામાં આવે છે.
ગુજરાતની પાળીયા સંસ્કૃતિ
‘પાળીયા’, ‘પાળીયો’ અથવા ‘ખાંભી’ એ પશ્ચિમ ભારત અને ખાસ કરીને ગુજરાત રાજ્યના સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છના વિસ્તારોમાં જોવા મળતા સ્મારકનો એક પ્રકાર છે. પાળિયો શબ્દ મૂળ સંસ્કૃત શબ્દ ‘પાલ’ (રક્ષણ કરવું) માંથી ઉદ્દભવ્યો છે. ગુજરાતી ભાષામાં પાલનો અર્થ ‘લડતાં સૈનિકોનું એક જુથ’ થાય છે. ગુજરાતીમાં ‘પાળીયા’ ની અર્થ ‘ધર્મ, સંસ્કૃતિ અને સમાજની રક્ષાકાજે લડતાં લડતાં બલિદાન આપનાર તેમ જ યુદ્ધમાં શહીદ થયેલા યોદ્ધાઓની યાદમાં બનાવવામાં આવતા સ્મારક કે ખાંભી’ સમગ્ર ગુજરાતમાં ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છમાં આવા હજારો સ્મારકો આવેલા છે. પાળીયા મોટા ભાગે ગામ અને નગરના પાદરે બનાવવામાં આવે છે. કેટલાક પાળીયા યુદ્ધભૂમિ અને યોદ્ધાઓનાં મૃત્યુસ્થળ નજીક સ્થાપવામાં આવે છે. ઉપરાંત મંદિરો અને પુજા સ્થળોની નજીક પણ બનાવવામાં આવે છે. પળીયાનાં પથ્થરોનો દ્રશ્યમાન ભાગ લગભગ ત્રણ ફૂટ ઊંચાઈ અને બે ફૂટ પહોળાઈ ધરાવે છે. શરૂઆતનાં પાળીયાઓમાં ટોચની કિનારી અર્ધવર્તુળાકાર હતી અને પછીનાં પાળીયાઓમાં તે ત્રિકોણ હતી. જો પળીયાનો રાજવીકૂળ સાથે સંબંધ હોય, તો તેના પર છત્ર પણ બાંધવામાં આવે છે.
રાજ્ય ભાષા : | ગુજરાતી |
રાજ્યગીત : | જય જય ગરવી ગુજરાત |
પક્ષી : | સુરખાબ (ફલેમિંગો) |
પ્રાણી : | સિંહ |
ફૂલ : | ગલગોટો (મેરીગોલ્ડ) |
વૃક્ષ : | આંબો |
રાજ્યનૃત્ય : | ગરબા |
રાજ્યરમત : | ક્રિકેટ, કબડ્ડી |
રાજ્ય પતંગિયુ : | પ્લેન ટાઈગર |